شقاق مقعد یک پارگی یا زخم سطحی( tear) در ناحیه آنودرم (پوشش سلولی مقعد) است. این زخم خطی، بصورت طولی در فاصله خط دندانه ای و پوست قرار دارد و چون این ناحیه گیرنده های حسی بسیار زیادی دارد، یک وضعیت فوق العاده دردناک ایجاد می کند .

علت ایجاد شقاق، ترومای ناشی از عبور مدفوع سفت و یا اسهال طولانی می باشد. همچنین مواردی مانند زایمان، سابقه جراحی مقعد و مصرف نابجای ملین ها نیز جزء علل این بیماری ذکر  شده اند. شقاق به دو گروه حاد و مزمن تقسیم میشود.شقاق طی 12 هفته اولی که ایجاد میشود از نوع حاد محسوب می گردد. شقاق حاد سبب اسپاسم اسفنکتر داخلی مقعد می گردد که خود منجر به افزایش درد، گسترش پارگی و کاهش خونرسانی به آنودرم میشود. این چرخه درد، اسپاسم و ایسکمی سبب عدم بهبودی زخم شده و شقاق مزمن بوجود می آید.

حدود 90% موارد شقاق در خط وسط و پشت آنوس ایجاد میشوند. بقیه موارد در خط وسط و قدام آنوس دیده میشوند. کمتر از 1% موارد نیز دو طرفه هستند. علت شایع بودن شقاق در خلف را خونرسانی ضعیف تر این ناحیه نسبت به ناحیه قدامی و کاهش انعطاف پذیری بدلیل استخوانی بودن آن می دانند. اگر یک شقاق مزمن در نواحی غیر از خط وسط دیده شود می تواند نشانه بیماریهای دیگری همچون کرون، ایدز، سیفلیس، سل و یا لوسمی باشد.

علائم و نشانه های شقاق مقعدی
علامت شاخص شقاق مقعد، درد شدید و خونریزی، موقع اجابت مزاج است. خونریزی معمولاً روشن بوده و بصورت رگه ای روی مدفوع دیده میشود. گاهی بیمار تا ساعتها بعد از اجابت مزاج از درد و اسپاسم مقعد رنج می برد. در معاینه فیزیکی، با کنار زدن دو طرف باسن ممکن است، شقاق دیده شود اما اگر دیده نشد، دلیل عدم وجود این بیماری نمی باشد. معمولاً درد بیمار، آنقدر شدید است که امکان معاینه انگشتی رکتوم و یا رکتوسکوپی وجود ندارد. در صورتیکه شکی در مورد تشخیص وجود دارد و یا احتمال بیماریهای دیگر مانند آبسه پری آنال وجود دارد بهتر است بیمار زیر بیهوشی معاینه شود.

شقاق حاد خود را بصورت یک زخم خطی نشان می دهد. اما شقاق مزمن زخم وسیعتری است که لبه های برجسته دارد و فیبرهای سفید عضله اسفنکتر داخلی در کف آن دیده میشود. اغلب در سمت خارجی این زخم یک منگوله پوستی( Skin tag) و در سمت داخلی آن یک پاپیلای مقعدی هیپرتروفیه( sentinel pile) یا زائده نگهبان دیده میشود.

درمان شقاق مقعدی
جهت درمان باید سیکل درد، اسپاسم و ایسکمی شکسته شود. اولین قدم درمانی تجویز ملین هایی است که مدفوع را حجیم و شل می کنند و همراه با آن نشستن در لگن آبگرم را توصیه می کنیم. در این مرحله تجویز پماد آنتی هموروئید (حاوی مواد بیحس کننده ، کورتون و مواد نرم کننده می باشد) و یا ژل لیدوکائین می تواند کمک کننده باشد. اغلب موارد شقاق حاد با چنین درمانی بهبود می یابند. در صورتیکه پاسخ درمانی کافی گرفته نشد، و یا شقاق از نوع مزمن بود، می توان از داروهای دیگری استفاده کرد.

نیتروگلیسیرین با همان مکانیسمی که عضلات صاف عروق کرونر را شل می کند می تواند عضله اسفنکتر داخلی را هم شل کرده و از اسپاسم خارج کند. پماد %0.2 (دو دهم درصد) آن برای درمان شقاق استفاده میشود و معتقدند یک اسفنکتروتومی شیمیایی موقت ایجاد می کند علاوه بر آن خونرسانی آنودرم را نیز افزایش می دهد. از معایب آن ایجاد سر درد است و بهتر است در حالت خوابیده استفاده شود. در ایران گاهی به اشتباه به بیمار پماد%2 (دو درصد) داده میشود که سردرد بسیار شدیدی ایجاد میکند. پماد ایزوسورباید و یا دیلتیازم موضعی و خوراکی نیز می توانند با مکانیسم مشابه به بهبود شقاق کمک کنند و سر درد هم ایجاد نمی کنند. درمان دارویی شقاق مزمن در حدود 60% موارد موثر است.

تزریق موضعی سم بوتولینیوم(بوتاکس) نیز با فلج موقت عضلات اسفنکتر داخلی, یک نوع اسفنکتروتومی شیمیایی موقت ایجاد می کند که می تواند باعث بهبودی شقاق شود. اما در دراز مدت تا 41% احتمال عود وجود دارد.

در مورد نقش لیزر در درمان فیشر آنال, تبلیغات, بیش از واقعیت است و در محافل و مقالات علمی جایگاه قابل توجهی برای آن قائل نیستند. در صورت عدم پاسخ به درمان داروئی, بعترین درمان, جراحی است, مشروط برآنکه توسط یک جراح کارآزموده انجام شود.

درمان جراحی در مواردیکه درمان دارویی فایده ای نداشته و یا خوب شده و مجدداً عود کرده توصیه میشود. بهترین درمان جراحی اسفنکترو تومی لترال است. قبلاً از دیلاتاسیون تدریجی آنوس زیر بیهوشی استفاده می شد که تا 40% با عود همراه بود. در اسفنکتروتومی لترال حدود 30% فیبرهای عضله اسفنکتر داخلی در سمت راست یا چپ آنوس قطع میشوند. بیش از 95% بیمارانی که اسفنکتروتومی میشوند, با این درمان با این درمان بهبود می یابند و میزان عود آن کمتر از 10% می باشد. با این عمل احتمال بی اختیاری نسبت به دفع گاز وجود دارد و میزان این عارضه بین 5 تا 15% گزارش شده است.اسفنکتروتومی لترال به دو روش باز وبسته انجام میشود. روش بسته بر اساس مقالات با عوارض کمتری همراه میباشد.
منبع:fa.surgeryclinic.ir